FJALOR FILOZOFIK

GERMA M

MADHËRISHËM
Veti e cilësi e sendeve a e dukurive të natyrës e të shoqërisë, që u
përgjigjen në mënyrën më të plotë, në shkallën më të lartë ose me
përmasa e me forcë të jashtëzakonshme idealeve tona shoqërore e
estetike; të qenët i madhërishëm.
MASË
Kategori që shpreh njësinë e sasisë e të cilësisë në
sendet ose në dukuritë e botës reale. Masë e re. Kategoria e
masës. Prishet masa.
MATERIAL
Që i përket realitetit objektiv, që ekziston jashtë
ndërgjegjes sonë e pavarësisht prej saj. Bota materiale.
MATERIALIST
Që ka të bëjë me materializmin, që përputhet me parimet e
materializmit, që mbështetet në materializëm, që përshkohet nga
materializmi; që përkrah dhe mbron parimet e materializmit; që
mban qëndrim prej materialisti;
Botëkuptim
(koncept) materialist. Filozofia materialiste. Shkencë materialiste.
Metodë materialiste. Shpjegim (kuptim) materialist. Dialektika
materialiste. Dijetar materialist. Në mënyrë materialiste.
MATERIALIZËM
1. Botëkuptim filozofik shkencor që, në kundërshtim me idealizmin,
pranon se materia është parësore, kurse ndërgjegjja është
dytësore, se bota objektive ka karakter material dhe ekziston
jashtë ndërgjegjes së njeriut dhe pavarësisht prej saj;
2. Materializmi dialektik forma më e lartë e materializmit,
filozofia e marksizëm-leninizmit, që bazohet në kuptimin materialist
të botës objektive dhe në metodën dialektike të njohjes së saj.
3. Materializmi historik pjesë përbërëse e filozofisë
marksiste-leniniste, shkenca mbi ligjet e përgjithshme të zhvillimit të
shoqërisë njerëzore, zbatimi i materializmit dialektik në studimin e
historisë së shoqërisë e të dukurive të jetës së shoqërisë.
4. Materializmi vulgar rrymë filozofike e mesit të shek. XIX, e cila
njihte si realitet të vetëm materien, por i thjeshtëzonte parimet
themelore të materializmit, duke pohuar se gjoja truri e nxjerr
mendimin ashtu siç nxjerr mëlçia e zezë vrerin, nuk e njihte
dialektikën, mohonte rolin aktiv të ndërgjegjes dhe i zbatonte ligjet
e natyrës drejtpërdrejt e njësoj edhe në studimin e shoqërisë.
5. Materializmi mekanik një nga drejtimet e filozofisë materialiste
paramarksiste që mbiçmonte lëvizjen mekanike dhe përpiqej t’i
shpjegonte të gjitha dukuritë e natyrës e të shoqërisë me ligjet e
mekanikës.
MATERIE
1. Lënda.
2. Kategori filozofike që shërben për të treguar realitetin objektiv, i cili
ekziston jashtë ndërgjegjes së njeriut e pavarësisht prej saj dhe pasqyrohet në të.
MENDIM
Produkt i trurit, domethënë i materies së organizuar në shkallën më të lartë;
shkallë e veçantë, më e larta, në procesin e njohjes dhe të pasqyrimit të botës
objektive në ndërgjegjen e njeriut.
METAFIZIK
1. Që i merr sendet e dukuritë e realitetit të shkëputura e jashtë
lidhjeve të tyre të ndërsjella, jashtë procesit të zhvillimit e të
ndryshimit dhe pa kontradikta të brendshme;
Metodë metafizike. Pasqyrim (mendim) metafizik.
Në mënyrë metafizike.
2. Që kërkon të zbulojë thelbin më të thellë të çdo qenieje jashtë
përvojës e pavarësisht prej saj. Botëkuptim metafizik.
METAFIZIKË
1. Metodë joshkencore e njohjes, e kundërt me metodën
dialektike, që i merr sendet e dukuritë e realitetit të shkëputura e
jashtë lidhjeve të tyre të ndërsjella, jashtë procesit të zhvillimit e të
ndryshimit dhe pa kontradikta të brendshme;
2. Doktrinë filozofike idealiste, që kërkon të zbulojë thelbin më të
thellë të çdo qenieje jashtë përvojës e pavarësisht prej saj.
METODË
Tërësia e parimeve teorike themelore që shërbejnë si
mbështetje e si udhëheqje për të njohur natyrën e jetën shoqërore
dhe për t’i shndërruar ato. Metoda dialektike. Metoda metafizike.
METODOLOGJI
Teoria mbi metodën e përgjithshme të njohjes shkencore
dhe të shndërrimit të botës reale. Metodologjia marksiste.
MOHIM
Moment i zhvillimit dialektik të botës që nënkupton
zhdukjen e së vjetrës dhe lindjen e së resë. Mohimi dialektik.
Ligji i mohimit të mohimit një nga ligjet themelore të dialektikës, që
shpreh lidhjen ndërmjet së resë dhe së vjetrës gjatë ndryshimeve
cilësore, vijimësinë e procesit të zhvillimit dialektik të natyrës, të
shoqërisë e të mendimit nga më e thjeshta drejt së ndërlikuarës,
nga e ulëta drejt së lartës; ligji i lindjes të së resë dhe i zhdukjes të
së vjetrës në procesin e zhvillimit.
MOHOJ
Nuk pranoj të vjetrën a gjithçka të dëmshme nga e vjetra,
zhduk gjithçka që pengon zhvillimin;
Mohoj të vjetrën dhe pohoj të renë.
MONIZËM
Doktrinë filozofike, e cila pohon se bota dhe të gjitha dukuritë kanë
vetëm një fillesë a bazë, materien ose idenë; kuptimi i botës sipas
kësaj filozofie; kund. dualizëm. Monizmi materialist doktrinë
filozofike, e cila pohon se bota ka si fillesë, si bazë të vetme
materien. Monizmi idealist doktrinë filozofike, sipas së cilës gjoja
bota ka si fillesë, si bazë të vetme idenë, shpirtin.
MOSNJOHJE
Mungesë e njohjes së diçkaje ose të dikujt plotësisht a me
përpikëri, mungesa e njohurive të përpikta a të thella për diçka;
mungesë përvoje për diçka; mungesa e pasqyrimit dhe e
riprodhimit të botës reale në ndërgjegjen e njeriut.
MUNDËSI
Kategori që pasqyron zhvillimin dialektik të botës objektive,
shkaqet dhe etapat e ndryshme të lindjes e të zhvillimit të sendeve
e të dukurive; prirje e caktuar në procesin e zhvillimit të një sendi a
të një dukurie, që lind gjithnjë nga një shkak dhe që mund të
arrihet nëse janë kushtet e nevojshme. Mundësi reale mundësi që
i ka të gjitha kushtet e nevojshme të realizohet. Mundësi abstrakte
mundësi që nuk mund të shndërrohet në realitet, sepse mungojnë
parakushtet për realizimin e saj. Mundësi objektive. Mundësia u
kthye (u shndërrua) në realitet.

FJALOR FILOZOFIK