FJALOR FILOZOFIK

GERMA P

PALËNDËT
Që përfytyrohet sikur nuk përbëhet nga asnjë lëndë e materie
(sipas botëkuptimit idealist e mistik); jolëndor. Një botë e palëndët.
PANTEIST
Që shpreh idetë e panteizmit ose që mbështetet në to; që ka të
bëjë me panteizmin; që ndjek dhe përkrah panteizmin. Botëkuptim
panteist. Ide (pikëpamje) panteiste. Filozof panteist. Me frymë
panteiste.

PANTEIZËM
Botëkuptim filozofik e fetar, që e sheh natyrën si mishërim të zotit
dhe që përdoret nga filozofia borgjeze për të pajtuar shkencën me
fenë, për të mbrojtur fenë.
PANJOHSHËM
Që nuk mund të njihet nga njeriu. Bota nuk është e panjohshme.
PASOJË
Dukuri a gjendje që lind e kushtëzohet nga një shkak ose
nga disa shkaqe. Shkaku dhe pasoja.
PASQYRIM
1. Veti e përgjithshme e materies për të pasqyruar çdo
veprim a ngacmim të jashtëm; vetia e psikikës dhe e ndërgjegjes
për të pasqyruar botën e jashtme.
2. Pasqyrimi fizik, pasqyrimi karakteristik për botën jo të gjallë.
3. Pasqyrimi biologjik, format e ulëta të pasqyrimit të botës së gjallë.
4. Pasqyrimi psikik, format e larta të pasqyrimit te kafshët e zhvilluara e te njeriu,
që lidhen me veprimtarinë e sistemit të lartë nervor.
Teoria e pasqyrimit. Ndijimi dhe pasqyrimi. Vetia e pasqyrimit.
PASQYROJ
Riprodhoj në psikikë e në ndërgjegje figurat e botës së jashtme.
PASQYRUES
Që riprodhon figurat e sendeve materiale, që pasqyron
botën e jashtme. Aftësia pasqyruese e ndërgjegjes.
PËRFYTYRIM
Figurë e një sendi, që riprodhohet në ndërgjegje
sipas perceptimeve të mëparshme; formë e pasqyrimit shqisor, që
përbën një hallkë kryesore në procesin e njohjes së botës.
Përfytyrime pamore. Përfytyrim i plotë (i qartë, i turbullt). Ndijimet,
perceptimet e përfytyrimet.
PËRGJITHËSIM
Veprim i mendimit abstrakt me të cilin zbulohen anët dhe lidhjet e
përbashkëta në një grup sendesh a dukurish, për të formuar nocionet
e kategoritë, ligjet e shkencës e teoritë shkencore.
PËRJETSHËM
Që nuk ka as fillim as mbarim në kohë; kund. i
përkohshëm. Lëvizja e përjetshme e materies. Natyra (bota)
është e përjetshme.
PËRMBAJTJE
Tërësia e përbërësve, e proceseve dhe e funksioneve të
një sendi a të një dukurie të botës që shprehet me një formë të
caktuar; brendi. Përmbajtja dhe forma. Përmbajtja ideologjike
(ideore) e veprës. Lidhja e pashkëputur ndërmjet formës dhe
përmbajtjes. Njësia e formës dhe e përmbajtjes. S`ka formë pa
përmbajtje dhe s`ka përmbajtje pa formë.
PËRVOJË
Tërësia e perceptimeve shqisore që fiton njeriu gjatë
ndërveprimit të vet me botën e jashtme dhe që bëhen burim i
dijeve për këtë.
PJESSHËM
Secili nga sendet ose elementet, secila nga anët ose dukuritë që përbëjnë
një të tërë të pandarë; pjesë; e veçantë. Nga e pjesshmja tek e përgjithshmja.
PLURALIZËM
Doktrinë filozofike idealiste, sipas së cilës qeniet, sendet e
dukuritë e botës kanë disa fillime dhe janë të pavarura e pa lidhje
të brendshme ndërmjet tyre.
POLITIKË
Pjesë e superstrukturës, që, si shprehje e koncentruar e ekonomisë, përgjithëson
marrëdhëniet ndërmjet klasave, partive politike, shteteve a grupeve shoqërore.
POZITIVIST
Ithtar, përkrahës a mbrojtës i pozitivizmit.
POZITIVIST
Që ka të bëjë me pozitivizmin, që i përket pozitivizmit, i pozitivizmit;
që karakterizohet nga pozitivizmi, që mbështetet në pozitivizëm; që
ndjek a përkrah pozitivizmin. Filozofi pozitiviste. Shkencëtar pozitivist.
POZITIVIZËM
Rrymë e idealizmit subjektiv, që i kundërvihet hapur filozofisë
materialiste e ndikimit të saj në shkencat e natyrës, e quan njohjen
njerëzore thjesht si tërësi ndijimesh, përshtypjesh e përfytyrimesh
subjektive, që fitohen nëpërmjet shkencave konkrete dhe, mbi këtë
bazë, mohon ligjet e përgjithshme objektive të natyrës e të
shoqërisë e, rrjedhimisht, edhe vlerën njohëse të filozofisë si
shkencë më vete. Pozitivizmi i sotëm (modern). Pozitivizmi logjik
filozofi idealiste që mohon ligjet e përgjithshme të zhvillimit të botës
objektive, të cilën e merr thjesht si një përshkrim të mbresave të
shkencëtarëve me anë të shkronjave e të shenjave gjuhësore.
PRAGMATIK
Që mohon të vërtetën objektive, që pranon si kriter të së vërtetës
vetëm atë që është e dobishme për borgjezët dhe u sjell këtyre
përfitim; që mbështetet në pragmatizëm; pragmatist. Pikëpamje
pragmatike. Qëndrim pragmatik. Shkollë pragmatike.
PRAGMATIZËM
Rrymë e idealizmit të sotëm subjektiv, që mohon realitetin
objektiv, ligjet e tij e të vërtetën objektive dhe pranon si kriter të së
vërtetës vetëm atë që është e dobishme e u sjell përfitime të çastit
kapitalistëve. Përfaqësuesit e pragmatizmit. Lufta kundër
pragmatizmit. Kanë rënë në pragmatizëm.
PRAKTIKË
Veprimtaria e gjithanshme e njerëzve për shndërrimin e
natyrës e të shoqërisë, që është burimi i lindjes, i zhvillimit e i
pasurimit të teorisë dhe kriteri themelor i së vërtetës; tërësia e
vëzhgimeve dhe e eksperimenteve shkencore, veprimtaria e njeriut
për të zbatuar në jetë njohuritë e fituara.
PROBABILITET
Shkalla e mundësisë objektive që të realizohet një ngjarje
e caktuar, e cila varet nga rrethanat e rastit; lidhja midis
rrethanave të rastit dhe ngjarjes, midis rastësisë dhe mundësisë.
PSIKANALIZË
Teori idealiste në psikologjinë borgjeze, që e shkëput psikikën nga
kushtet e shkaqet materiale dhe gjendjen psikike e veprimet e
njerëzve i sheh si shfaqje të pasioneve e të instinkteve të
pandërgjegjshme; metodë për mjekimin e sëmundjeve nervore e
psikike në bazë të kësaj teorie; një nga rrymat e filozofisë së sotme
borgjeze, që e shpjegon në mënyrë idealiste e irracionale
ndërgjegjen e njeriut, si edhe gjithë zhvillimin e shoqërisë njerëzore.
PSIKOLOGJIZËM
Një nga drejtimet e idealizmit subjektiv, që e quan botën objektive
si një tërësi ndijimesh dhe i shpjegon dukuritë shoqërore e
historike me psikologjinë e njeriut.

FJALOR FILOZOFIK