Fjalori i Gjuhësisë
KAKOFONI
Keqtingëllim. Krijon (bën) kakofoni. Mënjanoj (zhduk)
kakofoninë.
KALIMTAR
1. Që ndodhet ndërmjet, i ndërmjetëm. Periudhë (etapë)
kalimtare. Formë kalimtare.
E folme kalimtare, e folme e një krahine midis dy dialekteve.
2. Që shënon një veprim, i cili kryhet nga kryefjala dhe
kalon e bie drejtpërdrejt te një qenie a send, të shprehur me një
emër ose përemër në rasën kallëzore pa parafjalë, d.m.th. te një
kundrinë e drejtë; që merr kundrinë të drejtë (për foljen); kund.
jokalimtare. Folje kalimtare.
KALK
Fjalë ose shprehje e re, që krijohet duke përkthyer një
për një pjesët përbërëse të një fjale ose të një shprehjeje të huaj.
Kalke kuptimore (sintaksore).
KALUAR
E shkuar. Kohët e kaluara të foljes.
KALLËZORE
1. Rasa kallëzore: rasa e katërt e lakimit në gjuhën shqipe.
2. Rasa kallëzore. Kallëzorja e shquar (e pashquar). Kallëzorja me
parafjalë (pa parafjalë). Përdorimi i kallëzores. Emër në kallëzore.
KATEGORI
Kategori gramatikore, kuptimi gramatikor i shprehur me anë
të një forme gramatikore (si p.sh. kategoria e numrit, e rasës, e vetës etj.)
KEQTINGËLLIM
Tingëllim i keq, i cili krijohet nga takimi i fjalëve, i rrokjeve
a i tingujve që shqiptohen me vështirësi e të vrasin veshin ose që
ngjallin asociacione jo të pëlqyeshme a të pahijshme; kund.
bukurtingëllim. Krijon keqtingëllim. Për të mënjanuar (për të
zhdukur) keqtingëllimin.
KËLTHITËS
Që i ngjet klithmës; që këlthet. Zë këlthitës. Fjali këlthitëse. gjuh.
fjali thirrmore.
KËMBIM
ëvendësimi i një tingulli nga një tingull tjetër në të
njëjtën morfemë, i cili është bërë gjatë zhvillimit historik të gjuhës
ose ndodh për arsye të ndryshme e në kushte të caktuara gjatë
përdorimit të saj. Këmbim fonetik (gramatikor). Këmbimi i
zanoreve (i bashkëtingëlloreve).
KËPUJË
Folja që lidh kryefjalën me kallëzuesin emëror (në gjuhën shqipe:
folja «jam»).
KËPUJOR
Që lidh kryefjalën me kallëzuesin emëror, që shërben si këpujë;
që lidh dy gjymtyrë homogjene në një fjali (për lidhëzat); që ka
vlerën e funksionet e një këpuje për të lidhur mendimet (për fjalitë
etj.); që formohet nga dy tema me lidhje bashkërenditëse (për
fjalët e përbëra). Folje këpujore. Pjesa këpujore. Lidhëza
këpujore. Fjali këpujore. Marrëdhënie këpujore. Lidhje
këpujore. Kompozita këpujore.
KOHË
Kategori gramatikore e foljes, që shpreh marrëdhënien
e veprimit a të gjendjes me çastin kur flasim ose kur shkruajmë
dhe që ka trajtat e veta t ëveçanta. Kohë të thjeshta (të
përbëra). Koha e tashme (e shkuar, e ardhme). Përshtatja e kohëve.
KOHOR
1. Që ka të bëjë me kohën e qenies së një objekti material ose
me kohën kur ndodh një ngjarje, një punë a një veprim.
2. Që lidh një fjali të varur, e cila tregon kohë, me një fjali
drejtuese (për lidhëzat kur, tek, sa, ndërsa, sa kohë që etj.); që
lidhet me lidhëza të tilla dhe tregon kohën kur kryhet një veprim
ose kur ndodh ngjarja e shprehur në fjalinë drejtuese (për fjalitë).
Lidhëz kohore. Fjali kohore.
KOLEKTIV
Përmbledhës.
KOMPOZIM
Bashkimi i dy a më shumë temave ose fjalëve për të
formuar një fjalë të re. Fjalë të formuara nëpërmjet kompozimit.
KOMPOZITË
Fjalë e përbërëse e formuar nga bashkimi i dy a më shumë
temave ose fjalëve, në një njësi të vetme fonetike, leksikore e
gramatikore (p.sh. asnjëherë, ballafaqe, bashkatdhetar,
domosdo, kurdoherë, ndonjëherë, zemërgur etj.).
Kompozita përcaktuese (këpujore, pronësore, dëshirore).
KONKRET
Që emërton një send të kapshëm me anë të shqisave
ose që shënon një tipar a një veprim të lidhur me sendin që e ka
tiparin a të lidhur me vepruesin (p.sh. gur, mal, kalë; i hekurt, i
blertë, i ëmbël; punoj, laj, thyej, kap etj.); kund. abstrakt.
Emër (mbiemër) konkret. Folje konkrete. Kuptim konkret.
KRAHASIM
Metoda e krahasimit. Shkallët e krahasimit (të mbiemrit, të ndajfoljes)
kategori
gramatikore e mbiemrave cilësues dhe e disa ndajfoljeve, që
tregon në mënyrë të krahasuar shkallën a masën e shfaqjes së
cilësisë a të tiparit të shënuar prej tyre.
KRAHASOR
1. Që lidh një fjali të varur, e cila tregon krahasim, me një fjali
drejtuese
(për lidhëzat si, siç, sikur, sikurse, ashtu si, se, sesa etj.). Udhëz
krahasore.
2. Që lidhet me lidhëza të tilla dhe që shërben për të krahasuar
një veprim, një dukuri a një gjendje me një tjetër (për fjalitë). Fjali
krahasore.
3. Shkalla krahasore: trajtë e mbiemrave cilësorë dhe e disa
ndajfoljeve, që tregon shkallën më të lartë, më të ulët ose të
barabartë të shfaqjes së cilësisë së një sendi a të një procesi në
krahasim me një send a me një proces tjetër ose me po atë send
a proces, por në rrethana të tjera.
4.Shkalla krahasore.
KRAHINOR
Që ka të bëjë me krahinën, që i përket krahinës, i krahinës; që
është karakteristik për një krahinë të caktuar ose për banorët e
saj; që lidhet me interesat e ngushta të një krahine. Dallime
krahinore. Kostum krahinor. Ndarja krahinore. Këshilli krahinor.
Konferencë krahinore. Fjalë krahinore, krahinorizëm.
KRAHINORIZËM
Fjalë, shprehje ose trajtë, që është karakteristike për të
folmen e një krahine dhe që nuk ka përdorim të gjerë në gjuhën
letrare kombëtare.
KRYEFJALË
Gjymtyrë kryesore e fjalisë (e shprehur me një emër a përemër
në rasën emërore pa parafjalë), e cila nuk varet gramatikisht nga
gjymtyrët e tjera dhe shënon frymorin a sendin që kryen a pëson
veprimin ose që ka tiparin e shprehur nga kallëzuesi.
Kryefjala e fjalisë. Kryefjala dhe kallëzuesi. Gjeni kryefjalën.
KRYEFJALORE
Që shërben si kryefjalë, që luan rolin e kryefjalës; që është
kryefjalë. Fjali kryefjalore.
KRYEHERSHËM
Më i hershmi, më i vjetri, më i lashti. Dëshmi e kryehershme. Nyjë
e kryehershme. Shumësi i kryehershëm. Trajtë e kryehershme.
KRYER
Koha e kryer.
E kryera e thjeshtë një nga kohët e shkuara të foljes, që tregon
një veprim të përfunduar plotësisht para çastit të ligjërimit ose një
gjendje të kaluar.
E kryera e plotë një nga kohët e shkuara të foljes që tregon se
veprimi ose gjendja që shprehen nga folja ka marrë fund para një
veprimi a gjendjeje tjetër në të kaluarën. E kryera e tejshkuar një
nga kohët e shkuara të foljes, e cila tregon një veprimi që ka
përfunduar para një çasti të caktuar të së kaluarës.
Aspekti i kryer, kategori gramatikore e foljeve në disa gjuhë, e cila e
shpreh veprimin si të përfunduar, jo të zgjatur a të përsëritur ose
si veprim që kryhet në një çast të caktuar;
KRYESOR
Fjali kryesore, fjalia që në një periudhë me nënrenditje nuk
varet gramatikisht nga ndonjë fjali tjetër, kurse prej saj varen fjali të tjera.
KUFIZIM
Plotës kufizimi, plotës që përcakton kuptimin e një
foljeje, të një emri ose të një mbiemri duke shënuar se deri ku
shtrihet ky kuptim (p.sh. Ai ishte i fortë nga trupi).
KUNDËRSHTOR
1. Që lidh dy fjali të bashkërenditura a dy gjymtyrë fjalie, të cilat
kanë marrëdhënie kundërshtie a përqasjeje ndërmjet tyre (për
lidhëzat po, por, ndërsa, porse, kurse, megjithatë, megjithëkëtë
mirëpo, veç, veçse etj.).
2. Që lidhet me lidhëza të tilla dhe ka marrëdhënie, kundërshtie a
përqasjeje me fjalinë me të cilën bashkërenditet (për fjalitë). Fjali
kundërshtore.
KUNDËRT
Kuptime të kundërta, kuptime antonimike.
KUNDËRVËNIE
Karakter antonimik; antonimia.
KUNDRINË
Gjymtyrë e dytë e fjalisë, mbi të cilën bie veprimi i foljes që
shërben si kallëzues. Kundrinë e drejtë kundrinë e shprehur nga
një emër a përemër në rasën kallëzore pa parafjalë. Kundrinë e
zhdrejtë kundrinë e shprehur nga një emër a përemër në rasën dhanore.
KUNDRINOR
Që shërben si kundrinë, që luan rolin a që ka funksionin e
kundrinës; që është kundrinë. Fjali kundrinore.
KUPTIM
Përmbajtja e fjalës, e cila shpreh diçka nga realiteti;
përmbajtja e një njësie gjuhësore, tërësia e funksioneve të
njësive gjuhësore. Kuptimi leksikor. Kuptim i drejtpërdrejtë (i
figurshëm, abstrakt, konkret). Kuptimi kryesor (fillestar). Kuptim
i ri. Kuptim i vjetruar. Kuptimi gramatikor. Kuptimi kohor (i
kohës). Kuptimi sasior (cilësor). Kuptimi i rrënjës (i parashtesës,
i prapashtesës). Kuptimi i morfemës. Kuptimi i fjalisë. Fjalë me
shumë kuptime. Zhvillimi (ndryshimi, zgjerimi, ngushtimi, ndërrimi) i kuptimit.
KUPTIMOR
Që ka të bëjë me kuptimin leksikor të fjalës; që i përket kuptimit të
fjalës, i kuptimit. Ana kuptimore. Ndërtimi kuptimor. Vatra
(qendra) kuptimore. Boshti kuptimor.
KUPTIMSHËM
Që ka kuptim, me kuptim. Njësi e kuptimshme.
KUSHTOR
1. Që lidh një fjali të varur, e cila tregon kushtin e kryerjes së një
veprimi, me fjalinë drejtuese që shpreh këtë veprim (për lidhëzat
në, në qoftë se, në se, në është se, në rast se, po që se, sikur,
me kusht që, mjaft që, kur etj.). Lidhëz kushtore.
2. Që lidhet me lidhëza të tilla dhe tregon kushtin e kryerjes së
veprimit të shprehur në fjalinë drejtuese (për fjalitë). Fjali kushtore.
3. Mënyra kushtore një nga mënyrat e zgjedhimit të foljeve në
gjuhën shqipe, e cila tregon se veprimi kryhet duke qenë i lidhur me një kusht.
KUSHTORE
Mënyra kushtore.
Fjalori i Gjuhësisë